Kultura z oddechem AI na plecach

Zdjęcie: https://www.euractiv.pl/section/praca-i-polityka-spoleczna/news/kultura-z-oddechem-ai-na-plecach/

Nowe dane z badania Eurobarometr pokazują jednoznacznie: kultura nie jest dodatkiem do życia obywateli Unii Europejskiej, ale jego fundamentem. Europejczycy oczekują, iż Unia będzie aktywniej działać w obszarze kultury, dbając o dziedzictwo, dostępność sztuki i godne warunki pracy twórców.

Zdecydowana większość obywateli UE uważa, iż kultura i wymiana kulturowa powinny odgrywać kluczową rolę w działaniach Unii. Aż 87 proc. badanych zgadza się ze stwierdzeniem, iż to dzięki kulturze ludzie mogą bardziej identyfikować się z Europą i poczuć się jej częścią.

Niemal równie wielu – 86 proc. – postrzega dziedzictwo kulturowe jako coś istotnego nie tylko z perspektywy teraźniejszości, ale również jako integralny element przeszłości.

To pokazuje, iż kultura nie jest dla Europejczyków jedynie wartością estetyczną czy towarzyską. Jest głęboko zakorzeniona w ich poczuciu wspólnoty i historii, stanowiąc spoiwo międzypokoleniowe i międzyregionalne.

Takie podejście przekłada się także na przekonanie, iż kultura oraz sztuka mają realny wpływ na dobrobyt społeczny i rozwój gospodarki. Dla obywateli to nie dodatek do codzienności, ale jej istotna część.

Artystyczna wolność – wartość wspólna, praktyka różna

Wolność twórczości artystycznej to jeden z fundamentów demokratycznych społeczeństw. I właśnie ta wolność została doceniona przez mieszkańców UE – 88 proc. uznało, iż jest ona dla nich ważna. Artyści powinni mieć możliwość swobodnego wyrażania siebie, swoich poglądów i emocji, bez obawy o represje czy cenzurę.

Jednak tylko 77 proc. respondentów jest przekonanych, iż w ich kraju artyści mogą rzeczywiście korzystać z tej swobody bez ingerencji władz. Różnice w ocenach sytuacji pomiędzy państwami członkowskimi wskazują na istnienie lokalnych ograniczeń, które mogą wpływać na poczucie bezpieczeństwa twórców i otwartość życia kulturalnego.

W tych danych kryje się też sygnał ostrzegawczy – jeżeli Unia chce skutecznie promować wartości demokratyczne i wspierać niezależność artystyczną, musi nie tylko deklarować wolność twórczości, ale także dbać o jej realne zapewnienie w każdym państwie członkowskim.

Zróżnicowanie postrzegania wolności twórczej to nie tylko problem symboliczny, ale także sygnał dla decydentów. Wspólna polityka kulturalna powinna dążyć nie tylko do promocji sztuki, ale również do tworzenia ram prawnych i społecznych, które zapewnią artystom bezpieczne i swobodne środowisko pracy w całej Unii.

Twórczość nie tylko dla wybranych

Jednym z najciekawszych wniosków płynących z badania jest rosnący poziom aktywnego uczestnictwa obywateli w życiu artystycznym. Prawie połowa Europejczyków – dokładnie 49 proc. – przyznała, iż w ciągu ostatniego roku brała udział w działaniach artystycznych. To wzrost o 12 punktów proc. w porównaniu z rokiem 2013, gdy wskaźnik ten wynosił zaledwie 37 proc.

Ten trend może oznaczać, iż kultura przestaje być postrzegana jako coś dostępnego jedynie w instytucjach takich jak galerie czy opery. Coraz więcej osób odnajduje swoją tożsamość i głos poprzez działania artystyczne – od amatorskich projektów po działania lokalnych społeczności.

Takie zaangażowanie społeczne jest nie tylko wyrazem rosnącego znaczenia kultury, ale także argumentem za jej demokratyzacją. Respondenci w badaniu wskazują bowiem jasno: sztuka powinna być bardziej dostępna dla wszystkich.

Sztuczna inteligencja i realne zagrożenia

Pojawienie się generatywnej sztucznej inteligencji w świecie kultury i sztuki rodzi coraz więcej pytań – nie tylko etycznych, ale i ekonomicznych. 73 proc. ankietowanych wyraziło zaniepokojenie, iż rozwój AI może negatywnie wpłynąć na zatrudnienie i dochody artystów.

Nowe technologie, choć wiążą się z wieloma możliwościami, niosą ze sobą również ryzyko dehumanizacji twórczości i marginalizacji ludzkich twórców.

Co więcej, zaledwie 48 proc. badanych jest w stanie odróżnić dzieło stworzone przez AI od pracy wykonanej przez człowieka. To pokazuje, iż granice autentyczności w sztuce coraz bardziej się zacierają, a społeczeństwo potrzebuje nie tylko technologicznej edukacji, ale i regulacji chroniących oryginalność i prawa twórców.

Równocześnie kwestia wynagrodzenia artystów pozostaje problematyczna. Tylko 51 proc. obywateli uważa, iż twórcy w ich kraju otrzymują uczciwe i adekwatne wynagrodzenie za swoją pracę. Ten niski poziom zaufania do systemu wynagradzania może osłabiać motywację młodych talentów do rozwijania kariery w sektorze kultury.

Obywatele chcą aktywnej Unii

Respondenci nie ograniczyli się do diagnozy problemów – wskazali również, czego oczekują od Unii Europejskiej. Przede wszystkim opowiedzieli się za ściślejszą współpracą ich państw z instytucjami unijnymi w zakresie polityki kulturalnej.

Wśród najważniejszych priorytetów wymienili:

• zwiększenie dostępności sztuki i kultury dla szerokiego grona odbiorców;
• ochronę obiektów dziedzictwa kulturowego w czasie konfliktów zbrojnych, klęsk żywiołowych i zmian klimatycznych;
• zapewnienie uczciwego wynagrodzenia i dobrych warunków pracy dla osób pracujących w sektorze kultury.

Ta lista jasno odzwierciedla, iż Europejczycy postrzegają kulturę nie tylko jako domenę estetyki, ale jako przestrzeń społeczną, która powinna być bezpieczna, sprawiedliwa i dostępna. Oczekują, iż Unia nie tylko zareaguje na wyzwania, ale będzie także kształtować przyszłość kultury w sposób zrównoważony i odpowiedzialny.

Kompas kultury i przyszłość Europy

Wyniki badania nie pozostaną jedynie statystyką. Posłużą jako fundament do opracowania tzw. Culture Compass for Europe – nowej unijnej strategii kulturalnej, której publikację zapowiedziano jeszcze na 2025 r. Do 13 maja trwa zbieranie opinii obywateli w ramach otwartego naboru, który ma pomóc Komisji dopracować finalny kształt dokumentu.

Wypowiadając się na temat badania, komisarz Glenn Micallef – odpowiedzialny za sprawiedliwość międzypokoleniową, młodzież, kulturę i sport – podkreślił, iż kultura to nie tylko część europejskiej tożsamości, ale też wspólna baza dla przyszłości kontynentu.

Dodał, iż opinie obywateli jasno pokazują, jakie mają oczekiwania: sprawiedliwe wynagrodzenia dla artystów, ochrona wolności twórczej i lepszy dostęp do kultury.

To przesłanie nie pozostawia złudzeń: przyszłość Europy będzie w dużej mierze zależała od tego, jak dziś potraktujemy kulturę. Czy będzie ona dalej narzędziem integracji i rozwoju, czy też zepchnięta na margines przez inne priorytety – zależy nie tylko od polityków, ale również od samego społeczeństwa.